Wat is verbetering

Wat is verbetering?

Onze vooruitgang wordt getoond in waarden op de display van de voltmeter! De verbetering blijkt in de praktijk uit het feit, dat wij ’s ochtends twee waterkokers na elkaar kunnen verwarmen om pap te bereiden, een thermoskan te vullen met koffie en een met heet water voor thee of warme chocolade, en het licht in de camper kunnen benutten naast het gebruik van twee ventilatoren vanwege de bloedhitte in de camper om twee ogen te kunnen sluiten en gesloten te houden, omdat er voldoende verkoeling is! Natuurlijk hiernaast het werkzaam houden van mobieltjes, tablet, navigatieapparatuur, camera en oplaadbare batterijen in het kader van lichtvoorziening. Een hele opsomming! In het dagelijkse leven een uitkomst op deze manier selfsupporting te zijn! Stroom van buitenaf is doorgaans niet voorhanden, dus moet je zelf in je energie kunnen voorzien! Wij hebben naast de accu’s, twee zonnepanelen op het dak. Zonnepanelen, de naam zegt het al, laden met name als de zon schijnt! Aanzienlijk minder bij een dik wolkendek en in het geheel niet als het regent of wanneer je onder een boom staat geparkeerd! Van je accu’s moet je het hebben! Een goede accu slaat de energie op, die door de zonnepanelen wordt opgewekt, maar hiernaast de energie, die beschikbaar komt door het draaien van kilometers of het inschakelen van een aggregaat, als het voltage te laag wordt, wanneer wij meerdere dagen stilstaan op een plek en de zonnepanelen ternauwernood energie leveren door het mindere weer. Een AGM-accu levert de benodigde stroom op het moment, dat de apparaten ingeschakeld worden, zo lang er stroom nodig is. Een startaccu levert heel veel stroom als je start, maar onvoldoende erna, wanneer je bijvoorbeeld een tweede waterkoker wilt aanzetten!! Die waterkoker komt doodleuk niet aan de kook! Jan is zielsgelukkig met de vervanging van de accu’s! Hij geniet met volle teugen, dat het huishoudelijk gebruik van elektriciteit niet meer zo aan banden is gelegd, zoals gedurende de periode hiervoor! Natuurlijk kan een mens geen rare bokkesprongen uithalen! Je zult altijd zorgvuldig met de beschikbare energie moeten omgaan, want anders loopt de zaak desondanks spaak! Rust in de tent zou ik bijna zeggen, alhoewel het over onze camper gaat…
Welgemoed richten wij onze aandacht op de route, die wij denken te gaan volgen in het kader van wat ons intrigeert: Nederlanders in de vreemde… In feite heeft de ontmoeting met de Nederlander in onze eerste overnachtingsplaats in dit land, ons getriggerd meer te weten te komen over Nederlanders, die zich in Brazilië hebben gevestigd. Via internet probeert Carla meer over dit onderwerp te weten te komen. Van 1630 tot 1654 blijkt Nova Holanda reeds een Nederlandse kolonie te zijn geweest in Brazilië tot de Nederlanders door de Portugezen zijn verdreven. Verschillende gouverneurs hebben indertijd al Nederlanders gepoogd te stimuleren te immigreren: met weinig succes! Tijdens het regime van Johan Maurits van Nassau – Siegen is Mauritsstad gebouwd. Bruggen en afwateringskanalen werden aangelegd. Bovendien voerde hij godsdienstvrijheid in, hetgeen relatief veel Joden uit Amsterdam heeft doen besluiten de oversteek te wagen om zich in Mauritsstad en Recife te vestigen, waardoor de eerste synagogen op het Amerikaanse continent werden gebouwd. Men probeerde de suikerplantages wederom tot ontwikkeling te brengen, maar een tekort aan arbeidskrachten was de bottleneck. Indianen mocht men niet inzetten als arbeidskracht, terwijl veel Indianen reeds door Westerse ziektes waren overleden. Door verovering van fort Elmina op de Portugezen, deel uitmakend van de Afrikaanse Goudkust, kreeg Johan Maurits een belangrijk deel van de Portugese slavenhandel in handen. Aanvankelijk waren de Nederlanders tegen slavernij, - Christenen bedreven geen mensenhandel -,maar plotseling sloeg deze mening om: met slaven kon men de suikerproductie in Nova Holanda weer op gang brengen. In de zeven jaar, dat Johan Maurits in Brazilië was, werden elk jaar 1500 tot 3000 slaven op de markt van de kolonie aangeboden om te worden verhandeld. Dit is het begin van de Nederlandse slavenhandel geweest, wat ruim twee eeuwen is gecontinueerd. Er waren wel speciale voorwaarden gesteld door de Republiek en de WIC : geen slaven verkopen aan katholieken (Portugezen). Slavenhouders moesten hun slaven verplicht onderrichten over het christendom en na zeven jaar moesten slaven worden vrijgelaten. Wij staan perplex over deze informatie… Op internet vindt Carla, dat Zeeuwen en Vlamingen lang geleden tussen 1858 en 1862 geprobeerd hebben in Espirito Santo rond Vitoria opnieuw te beginnen. Bedrog is van alle tijden! De Braziliaanse Associao Central de Colonizacao en emigratiekantoor Steinmann & Co uit Antwerpen hadden de emigranten opties voorgeschoteld, die niet bewaarheid werden… Een stuk ontgonnen grond van 10.000 vierkante meter, een fatsoenlijke woning en middelen van bestaan in de vorm van vee en bebouwd land om van de opbrengst de verstrekte voorschotten af te betalen. Zij arriveerden in een ondoordringbaar oerwoud, vonden een schamel hutje en moesten letterlijk met hun eigen handen van voren af aan beginnen om te overleven en een bestaan op te bouwen. Onder deze emigranten bevonden zich vele landarbeiders, die graag een eigen boerderij wilden opstarten. Dit is velen niet gelukt! Mazzel voor sommigen, die door de eerlijkheid van een man, betrokken bij de oprichting van een compagnie, zich aan de belofte heeft gehouden bij een volgende bootreis naar Brazilië, degenen, die terug zouden willen keren naar Nederland, de gelegenheid te geven om mee terug te varen naar Holland. Over deze groep Zeeuwen uit Schouwen-Duiveland, Zuid Beveland en Zeeuws Vlaanderen en Vlamingen, die indertijd naar Brazilië vertrokken zijn, is een boek geschreven met de trieste titel: Op een dag zullen ze ons vinden.
Voor de 1e Wereldoorlog heeft de Braziliaanse federale overheid het initiatief genomen in Europa mensen te werven om naar Brazilië te emigreren. 2000 Nederlandse emigranten vestigden zich in de deelstaten Minas Gerais, Parana en Rio Grande do Sul. De meest bekende nederzetting uit die periode is Goncalves Junior, bij Nederlandse emigranten beter bekend als – het vrouwenkerkhof -, waar de omstandigheden zo slecht waren, dat velen door slechte voeding en ziekten overleden, omdat zij in een onontgonnen en geïsoleerd gebied waren beland. Bovendien was de grond arm en ongeschikt voor landbouw! Velen keerden berooid en verslagen terug naar Nederland, terwijl anderen het redden of geen geld hadden om terug te keren naar hun vaderland. De Nederlandse regering heeft indertijd hulp geboden: 1000 mensen zijn gerepatrieerd. Helaas kwam de hulp voor velen te laat. Een groepje Nederlanders is weggetrokken uit Goncalves Junior, op zoek naar betere landbouwgronden, en heeft in 1911 van de Brasil Railway Company grond kunnen aankopen in Carambei, wat tot een verbetering van hun positie leidde en dorpsgenoten en bekenden in Holland opwekte om, zelfs als zij naar Nederland waren teruggekeerd, een nieuwe kans te wagen in Carambei. Zij waren hoofdzakelijk afkomstig uit ’s Gravendeel en de Haarlemmermeer en van gereformeerde huize. In feite kun je Carambei als succesvolle start zien van Nederlandse kolonies, die gesticht zijn door groepsemigratie, wat uitsluitend in Brazilië werd toegestaan! Meestal was religie de bindende factor en hun beroep het gemeenschappelijke, wat hen tezamen een toekomst bood. Een eigen kerk, een eigen school, winkels, sportvoorzieningen en later de coöperatie boden de immigranten een verbetering van de infrastructuur, echter ook van de sociaal economische positie.
Dit leidde na de 2e Wereldoorlog tot een nieuwe emigratiegolf, die succesvoller heeft uitgepakt voor menigeen. Echter evenmin voor allen! Beiden hebben wij een vader, die in onze jeugd, de ambitie had ver weg een nieuw bestaan op te bouwen, doch zijn droom niet heeft verwezenlijkt, rekening houdend met zijn partner, die er geen gat in zag, huis en haard te verlaten voor een vreemd land. In het licht van deze informatie gaan wij nu pas begrijpen, wat onze vaders heeft bezield, maar even goed hoe wijs onze vaders waren om rekening te houden met hun vrouw. Een ding wordt ons duidelijk tijdens de navolgende weken: er hebben veel vrouwentranen gevloeid na aankomst en gedurende het opbouwen van een redelijk bestaan. Armoe en hard werken. Van de kinderen werd verwacht, dat zij meewerkten. Voor hun toekomst emigreerde het gezin. Een boerenzoon moest kunnen boeren was een groot gedachtengoed. In Nederland was onvoldoende grond beschikbaar om jonge volwassenen aan een bedrijf te helpen. Aanvankelijk geen stromend water en geen elektriciteit! Wassen in de wastobbe met de hand, terwijl er soms een wasmachine uit Nederland was meegekomen… Een strijkijzer op houtskool. Grote gezinnen met 10 a 12 kinderen. Tropische ziekten. Ziekten onder het vee. Vele koeien uit Nederland meegebracht, stierven door onbekende oorzaak. Geld mocht niet worden uitgevoerd, maar koeien en machines wel. De eerste generatie heeft het heel zwaar gehad. De tweede generatie had het een stuk gemakkelijker en de derde generatie heeft het veel beter. Zij mogen studeren en kiezen soms een totaal ander beroep. De een boert beter dan de ander. Letterlijk haken boeren soms af en switchen naar een andere sector, die hen beter past of economisch een gunstiger resultaat oplevert. Wij besluiten een kijkje te nemen in de verschillende Nederlandse groepsvestigingen om een beter beeld te kunnen vormen over emigratie. Wij kunnen niet van hot naar her rijden. Brazilië is een gigantisch groot land en de kolonies liggen verspreid over meerdere regio’s! Bovendien kunnen wij aanvankelijk de meest zuidelijke kolonie niet vinden op de kaart. Het blijkt, dat deze plaats tijdelijk een andere naam heeft gehad, wat het zoeken moeilijker maakt. Bovendien zijn wij al vele kilometers noordelijker wanneer wij uiteindelijk uitvinden, waar Nao Me Toque gelegen is. Carambei wordt ons eerste doel. Het traject van Blumenau naar Curitiba valt tegen. Ontzettend druk, ook al rijden wij deels binnendoor. Niet alleen wij, de vrachtwagens eveneens... Soms slechte wegen vol potholes door het zware verkeer. Wanneer wij tenslotte de snelweg volgen, neemt de intensiteit van het verkeer alleen maar toe. Op iOverland geen overnachtingsplaats in deze kontreien. Wanneer wij de stad Carambei bereiken, besluiten wij op grond van onze indrukken, dat het beter is door te rijden naar Castrolanda, waar wel een overnachtingsplaats op staat. Helaas! Het restaurant heeft een andere beheerder en staat ons niet toe op de parkeerplaats te overnachten. Dit perceel ligt langs de toegangsweg naar het dorp. In het dorp rijden wij ter oriëntatie een rondje, informeren of wij bij een hotel, waar een beveiliger ons heen heeft gebracht, mogen overnachten, maar zij bezitten geen parkeerterrein. Ja, een hotelkamer boeken en de auto op straat met ons hele hebben en houden is een optie, maar dat staat ons niet aan. Niet ver van de kerk staat het bejaardenhuis Eben-Haezer. Er tegenover is een kleine parkeerplaats, heeft Carla opgemerkt. Een prima plekje aan een plantsoentje! In het huis naast ons woont een vriendelijk Braziliaans echtpaar. Zij bieden ons water, elektriciteit en het gebruik van de douche aan! Zij weten waar ze het over hebben! Zelf hebben zij een camper met woon- en slaapdeel met een lab in de workunit, speciaal ingericht voor hun werk. Beiden zijn dierenarts en gaan de boer op voor hun werk. Zij reizen van de ene boerderij naar de andere om met behulp van hun lab bij te dragen aan het welzijn van de veestapel. Heerlijk om een eigen plekje in de werksituatie te hebben! Niet bij de boer in huis of in een hotel te moeten slapen! In het weekend naar huis om de vrije tijd door te brengen, alhoewel de was moet worden gedaan en privézaken soms ook moeten worden geregeld. Vol enthousiasme verhalen zij, wat hun werk inhoudt en hoe blij zij zijn met de investering in hun camper! De beste investering, die zij ooit hebben gedaan! Zij roemen de Nederlandse boeren, die zo goed geboerd hebben en nog steeds goed presteren. Prachtig vee! Een hoge melkproductie van een goede kwaliteit! Lof uit de eerste hand! Leuk om te vernemen. De volgende ochtend stopt een boer van Nederlandse afkomst bij onze wagen om een praatje te maken op weg naar zijn bedrijf. Hij is een van de laatst gearriveerde emigranten, terwijl zijn echtgenote in Brazilië is geboren en getogen. Even later komt zijn oudste dochter aan. Zij nodigt ons namens haar moeder uit om tussen de middag met hen een echt Braziliaanse maaltijd met zwarte bonen, vlees, rijst en salade te gebruiken. Wij zijn blij verrast door deze spontane invitatie! Feestelijk en gezellig! Informatief om een beter beeld te krijgen van hoe Castrolanda is opgebouwd en de mensen in deze plaats gezamenlijk een gemeenschap hebben opgebouwd, waarbij hun geloof hen heeft gesteund om hun gemeenschappelijk doel te bereiken en zij hun geloof hebben behouden ondanks soms zware tijden. In de avond is er in de kerk een trouwerij, waarbij de kerk geheel is gevuld. Castrolanda heeft zelfs een eigen dominee. Er wordt in het Portugees gepreekt, maar ook regelmatig in het Nederlands. Onder de jongeren is Portugees de voertaal, terwijl de ouderen doorgaans Portugees beheersen, maar er vaak meer moeite mee hebben, omdat zij deze taal pas op oudere leeftijd hebben geleerd. Vandaar dat zij nog graag een preek in het Nederlands horen. Een goede oplossing! Na de inzegening van het huwelijk worden bruid en bruidegom op een kar achter de tractor het dorp rondgereden met rammelende blikjes eraan bevestigd, om in de feestzaal te worden afgezet. Wij bezoeken de Nederlandse molen en het museum om de stichting van Castrolanda in 1951 aan de hand van foto’s, teksten en gebruiksvoorwerpen te bekijken. Emigreren krijgt een gezicht! Een duidelijk gestructureerd beeld van groepsemigratie wordt ons voorgeschoteld. Men is heel goed voorgelicht en begeleid door de Christelijke Emigratie Centrale en gesteund vanuit Carambei! Niemand heeft over een nacht ijs hoeven te gaan! Wij nemen ons petje af voor de organisatie! Bewondering hebben wij voor hoe deze emigranten hebben moeten knokken om te bewerkstelligen, wat zij hebben bereikt. Er is heel hard gewerkt! Men heeft afgezien! Er is geleden… En desondanks blijven sommigen optimist en blijmoedig! Knap! Helaas is dit niet iedereen gegund. Er rollen namen van mensen, die zijn teruggekeerd om zeer uiteenlopende redenen, maar ook van mensen, die te jong gestorven zijn. De begraafplaats is hun getuige. Wij vinden het plezierig om vragen te kunnen stellen aan de mensen, die wij ontmoeten, te luisteren naar hun verhalen. Naast onze parkeerplaats woont de Nederlandse onderwijzer, die op de Nederlandse school, de Prins Willem Alexanderschool, tezamen met zijn vrouwelijke collega, kinderen Nederlandse taal en lezen aanbiedt, maar ook de verbinding met Nederland probeert te onderhouden door typische Hollandse gebruiken in leven te houden en de kinderen meer kennis bij te brengen over ons land. Zij maken een geintje en vragen of wij de komende week niet Sinterklaas en Zwarte Piet willen zijn en de kinderen op de Nederlandse school willen komen bezoeken. Een bezoekje aan de school, waarbij zij ons het gebouw en de lesmaterialen tonen en verhalen hoe moeilijk het is, een kind Nederlands te leren, wanneer thuis ternauwernood Hollands wordt gesproken. Op vrijwillige basis worden de kinderen door hun ouders aangemeld, want dit extra lesprogramma wordt ’s middags aangeboden. In Brazilië hebben de kinderen alleen ’s ochtends school. Ouders prefereren dit, wordt ons verteld. De kinderen, die extra les krijgen, blijven over en verkassen van het ene gebouw naar het andere gebouw, wat er naast staat. Zo worden in de regionen, waar veel Duitse nazaten wonen, privélessen in Duits aangeboden. Wellicht in groeperingen van Italianen, Spanjaarden, Polen, Oekraïners, Chinezen en Japanners eveneens, maar dat weten wij niet. Men blijkt zonder aangeboden grammatica de taal van de voorvaderen zich niet goed eigen te kunnen maken. Dit is de reden, waarom men het op deze manier oplost, wanneer men ondanks het emigreren de band met het moederland wil behouden. Op deze manier blijft de optie om in Nederland te gaan studeren voorhanden voor de jongeren. Regelmatig wordt hiervan gebruik gemaakt. De bedrijven van de geëmigreerde Nederlanders liggen rondom de kern. Wanneer wij een rondje gaan maken, terwijl het hoost van de regen en stormt, blijkt hoe uitgestrekt het gebied is, maar goed te bewerken is, doordat het gebied min of meer een licht golvende hoogvlakte is, op een dusdanige hoogte ligt, dat men hierdoor een gunstig klimaat heeft qua zon en regenval en de grondsoort zich leent om vee te houden of gewassen te telen. In de loop van de jaren wijzigt de teelt, omdat een product wat niets oplevert, niet loont te telen. Men richt zich vooral op granen, mais, soja, bruine en sporadisch op zwarte bonen, omdat die met name hoofdzakelijk in Rio de Janeiro worden gegeten. Lichtbruine bonen worden overal in het land in de maaltijd verwerkt: volksvoedsel, zoals bij ons de aardappel. In de loop der jaren zijn vele hectares aangekocht om veeteelt- en landbouwbedrijven uit te breiden of nieuwe bedrijven te stichten. Ook verhuizingen naar elders of aankopen in ver weg gelegen gebieden worden aangegeven. Castrolanda is ons goed bevallen! Wij hebben ons niet onveilig gevoeld! Temeer, doordat onze gastfamilie ons heeft verzekerd, dat een securityman op een motor gedurende de avond en nacht patrouilleert. Jammer genoeg blijkt het museum in Carambei volgens internet te zijn gesloten. Dit museum schijnt een heel goed overzicht te bieden van het grondvesten en opbouwen van de kolonies, in navolging van het succes in Carambei als oudste en best geïntrigeerde kolonie, zoals in andere kolonies wordt aangegeven. In onze ogen normaal als een kolonie reeds meer dan 100 jaar geleden is gegrondvest! De stad Carambei op zich trekt ons niet. Onze volgende bestemming is de kolonie Arapoti, in 1960 gesticht. Wij rijden langs de kerk en parkeren tussen de school en het museum. Evenals in Castrolanda vinden wij hier een Nederlandse school, waar 260 leerlingen onderwijs volgen, waarvan slechts 37 leerlingen de Nederlandse lessen volgen. Hier ontmoeten wij Sybren, die zijn gereserveerde boek ophaalt in de bibliotheek. Enthousiast biedt hij aan zijn bedrijf te laten zien, wat hij op eigen kracht heeft opgebouwd, indien wij zijn geïnteresseerd. Jan, die ooit boer wilde worden, wat hem door zijn grootvader en oom is ontraden, vanwege de ontwikkelingen binnen deze sector, is meteen te porren! Het boerenbedrijf boeit hem nog altijd! Werkelijk uit het niets door heel hard te werken, zuinig te leven en doordachte beslissingen te nemen, heeft Sybren tezamen met zijn partner dit bereikt! Sommigen krijgen in het leven werkelijk niets cadeau! Zijn vader is plotsklaps jong gestorven, een groot gezin achterlatend. In feite is Sybren degene die de meeste feeling heeft van alle kinderen met het boerenbedrijf. De praktijk laat zien, dat het afzien is, maar een mens toch ergens kan brengen, waar hij wezen wil. Hij is niet alleen trots op zijn eigen melkveebedrijf, maar wil ons ook laten zien, wat anderen hebben gepresteerd. Zijn vrouw biedt ons aan, dat wij de camper naast Pake’s huus mogen parkeren om te overnachten en de douche in het huisje mogen gebruiken. Ontzettend lief! De volgende ochtend bekijken wij tezamen met Sybren een deel van de indertijd aangekochte gronden, waar de groep boeren, die naar Arapoti is geëmigreerd, de grond heeft ontgonnen en gecultiveerd en vertelt hij waar in een later stadium de leden van de kolonie nieuwe gronden hebben kunnen aankopen om uit te breiden of nieuwe bedrijven te stichten. Wij passeren een proefboerderij. De boeren kunnen op meerdere fronten extra kennis vergaren en ondersteuning ontvangen om betere resultaten te boeken, maar kunnen eveneens gebruik maken van de kennis van universiteiten in Brazilië en Nederland. Vanwege de aanwezige knowhow, maken de boeren heel graag gebruik van de kennis in Nederland! Chauvinistisch of niet, zij geven hoog op over Nederlandse kennis en techniek. Wij mogen een kijkje nemen op een hypermodern bedrijf van melkkoeien, waar men van 6 robotten uit Nederland gebruik maakt om te melken. Zwangere koeien worden gecontroleerd op temperatuur en urine. Pasgeboren kalfjes worden gescheiden verzorgd. Een prachtig bedrijf! Wij bezoeken en echtpaar, van wie de voorvaderen van Noord Beveland komen. Hij zorgt voor de varkens en heeft mais staan. Zij heeft altijd interesse voor de bloementeelt gehad en maakt zich sterk om wat als hobby begon, nu te commercialiseren. Mooie chrysanten en rozen in de kas! Voor het eerst buiten aan het proberen, maar dit is een kwestie van vallen en opstaan. Beslist niet zo simpel in de brandende zon met andere producten rondom. Ieder product heeft zijn eigen teelt! Dat kan soms botsen en elkaar beïnvloeden… Dit keer niet goed uitgepakt voor een soort, terwijl de andere soort gedijt! Zij is laconiek, maar het lijkt ons teleurstellend van alle effort, die erin is gestoken. Tja, dit is het boerenleven met meevallers en tegenvallers… In Campos Floridas houdt een echtpaar geiten. Een ander echtpaar heeft in de omgeving van Ribeirao Claro een koffieplantage - Fazenda Harmonia - , waar Kaldikoffie vandaan komt. Geen idee, hoe lang zij bezig zijn. Hen hebben wij niet opgezocht: te ver uit onze route. Haar vader, die een restaurant beheert, waar wij van een heerlijk buffet genieten, memoreert trots het bedrijf van zijn dochter en schoonzoon. Helaas moeten wij selecteren. Wij hebben toestemming om 3 maanden in Brazilië door te brengen. Rond het verlopen van ons visum moeten wij een grens hebben bereikt om Brazilië tijdig te verlaten en plezierig verder te reizen. De noordelijke grenzen bieden wat dat betreft een moeilijk en onbegaanbaar terrein! Wij hebben besloten ons te richten op de zuidelijke grenzen en dat is vele kilometers te gaan! Interessant is het bezoek aan het museum in Arapoti! Wij worden rondgeleid door Jan Borg, die een geweldige kennis heeft over alles wat met Arapoti en de overige kolonies te maken heeft en ontzettend boeiend kan verhalen. Hij geeft aan, dat hij zelf geïnteresseerd is in geschiedenis en graag zijn kennis uitbreidt en deelt. Wij hebben enorm van onze twee gastheren en onze gastvrouw genoten en verlaten een stuk wijzer deze kolonie, die als het ware een verlengstuk van de stad vormt door uitgestrekte landerijen, die tegen Arapoti liggen aangeplakt op enorme heuvelruggen, waar Sybren ons een zicht op heeft gegund. Via de route, die Jan Borg ons heeft opgegeven, verlaten wij de protestantse kolonies in Parana en rijden wij hoofdzakelijk over heuvelruggen, waardoor wij van een prachtig landschap kunnen genieten op weg naar de volgende deelstaat: Sao Paulo.