Onderweg

Onderweg

Een jaar terug op zoek naar Nederlandse kolonies van Hollandse emigranten, hebben wij aanvankelijk geen flauw idee waar Não-Me-Toque te vinden… Pas vele kilometers noordelijker maken landgenoten ons wijzer… Te ver achter ons om terug te keren! En passant als tussenstop op weg naar de Pantanal, maakt aandoen van dit stadje, alsnog het plaatje compleet! Toevalligerwijs blijkt men 25 augustus te hebben herdacht, dat Não-Me-Toque 70 jaar geleden is gesticht. Precies 3 weken voor wij dit stadje aandoen! Dochters en vrouwen van zonen, die vaak met een dochter van de Duitse emigranten zijn getrouwd, blijken om de 6 weken elkaar als nazaten van emigranten te ontmoeten, om koffie te drinken met vlaai erbij. Portugees is tijdens de ontmoetingen de voertaal, in tegenstelling tot bijeenkomsten van de oudere generatie, waar velen de moedertaal trouw zijn gebleven en zich de taal van het nieuwe land nooit goed eigen hebben gemaakt. Het bedrijf STARA, met grote vestigingen op agrarisch gebied langs de route die wij volgen, blijkt door 2 Nederlandse families te zijn opgericht. Interessant om dit te ontdekken als aanvullende wetenswaardigheid. Uit de naam is dit niet af te leiden… Nederlanders hebben kennelijk soms zeer goed geboerd! Wij continueren onze reis in noordwestelijke richting. Het is een mengeling van drukke en rustige wegen, want een weg rechtstreeks in de richting, waar wij naartoe willen, ontbreekt! Allereerst richting Carazinho, de BR 386 op, langs Represa do Passo Fundo, een enorm stuwmeer. Veel inheemse nederzettingen. Uitgestrekte bossen, maar ook veeteelt: soms geiten en schapen, doorgaans koeien en altijd paarden. Onderweg zien wij oude T4-tjes en Kevers, die voor velerlei doeleinden worden ingezet! Het meest opvallend zijn de gerestaureerde glimmende Kever met een Rolls-Royce mascotte- SPIRIT OF ECSTACY- voorop, naast de Kever, waarvan de achterzijde deels vervangen is door een houten opbouw om vracht te vervoeren. Wij volgen de weg naar Chapeco om via verschillende plaatselijke verbindingswegen in San Lourenco d’Oeste op de grens van Rio Grande do Sul en Paraná door de politie gestopt te worden. Mooi aan de kant gezet… Spreekt u Engels informeert de beambte? Ondanks het bevestigend antwoord van Jan, gaat de man over op Portugees… Hoogstwaarschijnlijk beheerst hij het Engels net zo min als wij het Portugees. Waar zijn wij op weg naartoe? Uit welk land zijn wij afkomstig? Mag ik je paspoort? Graag je rijbewijs. Je kentekenbewijs. En de verzekeringspapieren. Telkens bekijkt hij uitgebreid alle aangereikte stukken alsof hij alles spelt. Tenslotte geeft hij aan, dat hij alle stukken mee naar binnen neemt, het kantoor in, om te registreren. Alles wordt met de hand genoteerd, constateren wij, doordat de ruimte aan onze zijde uit een grote glazen wand bestaat. Deze controle duurt een eeuwigheid! Wanneer hij terugkomt met alle stukken, informeert hij waar wij gaan slapen en wijst ons behulpzaam de te volgen weg. Net voor de duisternis valt, bereiken wij Marmeleiro. Aan de rand van het stadje bevindt zich het recreatieterrein Recanto Mata Nativa, waar wij kunnen overnachten. Aanvankelijk stuurt Garmin ons het weggetje naar de buren op. Een behulpzame buurvrouw wijst ons hoe het toegangshek te bereiken. Geluk voor ons: werklui zijn bezig hun gereedschap op te ruimen voor zij naar huis gaan en het terrein afsluiten. Wij mogen zelf bekijken waar wij parkeren. ‘n Heerlijk rustig plekje! Gans alleen! ’s Ochtends vroeg een jogger, die zich in het sanitairgebouw doucht. Hij liever dan wij, want zelfs Jan vindt de ruimte smerig. Spoedig erna arriveren de bouwvakkers om het zwembad en de accommodaties te renoveren, waarna wij op weg gaan om eerst in Francis Beltrão te tanken. Vervolgens bereiken wij via zeer veel verschillende tussenwegen, in de buurt van het enorme stuwmeer Itaipú op de grens van Paraguay en Brazilië, Parque de Lazer in Entre Rios do Oeste aan de rivier Paraná. Wij overnachten uiteindelijk op het parkeerterrein, nadat wij op aanwijzing van het personeel hebben geprobeerd de route te volgen voor de auto’s voor een parkeerplek. Wij zijn te breed en te hoog om de prachtige bomen te passeren … Wij schampen de takken en keren tegen het verkeer in terug. Er is slechts één auto te bekennen rond onze aankomsttijd… Pas aan het eind van de middag arriveren er meer als zij komen vissen. Een prachtig plekje met de ondergaande zon boven de rivier… Jan heeft een mooi onverhard weggetje via twee dorpjes uitgezocht om niet helemaal terug te hoeven rijden en een heel stuk af te kunnen snijden… Hobbel de bobbel: wasbord, potholes… De auto, maar ook wij, worden door elkaar gehusseld. Een verschrikkelijk slecht tracé voert ons langs varkens- en kippenstallen. Logisch! Veewagens komen en gaan…Een weldaad als wij op de doorgaande weg uitkomen! Uitgestrekte weiden met koeien en enorme aanplantingen van bomen, keurig op rij voor celluloseproductie. Merendeels snelgroeiende eucalyptus, maar ook dennen. Zelfs teak voor houtproductie. Het is heuvelachtig en hoger dan voorheen; rond de 500 / 600 meter. Alles ziet grauw en grijs! Smog? Het doet ons aan het trekken door China denken… Het blijkt, dat er in de Pantanal branden woeden…. Apart, maar niet plezierig! Langs de drukke doorgaande weg door intensief vrachtverkeer van en naar Paraguay, wemelt het van de formidabele reclameborden voor Taxfree kopen in Guaira ( Paraguay ) in China Town en andere grote zaken met een breed assortiment. De weg voert ons langs de grenspost Guaira van deelstaat Paraná over een lange brug van 3,6 km over de Rio Paraná naar deelstaat Mato Grosso do Sul. Een hoogvlakte strekt zich eindeloos voor ons uit. Een geweldig harde wind teistert het gebied en onze oren, die gewoon pijn doen! Het is in de cabine om te stikken van de hitte, wanneer wij de ramen sluiten! Een poging om slechts aan één zijde het raam te sluiten… Niets bevalt! Dit is zo’n moment, dat wij graag airco zouden kunnen gebruiken… Graan, suikerriet en mais, zover je kunt kijken… Plukken oerbos ertussen. Koeien op maisstoppels. Wij zijn geweldig blij om in Itaquirai - MS inkopen te kunnen doen, maar nog gelukkiger als wij Dourados bereiken, waar de Rocha Family Overlanders gastvrijheid verleent, omdat zij graag met andere culturen in gesprek gaan. Teleurstellend: zij zijn 3 dagen geleden vertrokken om zelf te reizen. Dochter Gabi naar Europa. Haar ouders zijn met de buscamper van Gabi erop uit in Brazilië. Toch mogen wij hier overnachten! Antonio regelt het voor ons! Via WhatsApp bedanken wij Gabi, die zich op een marathon voorbereidt, want wij vinden het super, dat wij ondanks hun afwezigheid van deze accommodatie mogen gebruik maken! De volgende dag trekken wij verder, passeren meerdere samenlevingsdorpen, waar inheemse groeperingen proberen een beter bestaan op te bouwen. De wind beukt wederom meedogenloos op de camper en onze oren moeten het alweer ontgelden! Het natuurgeweld stimuleert Jan door te rijden om de hoogvlakte te kunnen verlaten. In Itaporã vinden wij uiteindelijk een goed gesorteerde supermarkt met alles waar wij gebrek aan hebben. Wij zien in het buitengebied van Maracajú een Fazenda van de Familie Van der Vijver. Wij weten, dat ook in dit gebied zich Nederlanders hebben gevestigd. Bijzonder om een Nederlandse naam op een bord langs de route tegen te komen…De Rodovia Vital Brasil voert ons via de Serra de Maracajú naar Jardim met prima voorzieningen: goed geoutilleerde supermarkten en tankstations. Voor niets ons druk gemaakt, waar te kunnen shoppen…. Gelukkig kunnen wij hier tanken. Belangrijk om alles op peil te houden! 8 km verwijderd van Buraco das Araras bevindt zich Camping Seu Assis. Keurig schoon! In de rivier kan je zwemmen… Vogels , die wij eerder nog niet hebben gezien, verpozen zich op de camping. Wanneer wij ’s ochtends vroeg opstaan, begrijpen wij , waarom zij graag hier komen. Naast onze camper is hun voederplek en staat een bak met drinkwater…Het zijn prachtige vogels met een kuif…. Bare-faced Curassow ( Cracidae ). Om half acht arriveren wij bij het Araresort voor de rondleiding. Keurig op tijd! Stipt om 8 uur vertrekken wij in het gezelschap van 2 Braziliaanse vrouwen met Paula, onze gids naar de door erosie ontstane diepe kuil, waar de roodgroene ara’s huizen – Ara chloropterus -. Heerlijk, dat wij slechts met zijn vieren zijn! De 2 dames blijken zussen te zijn, die evenals Jan en Carla op twee achtereenvolgende dagen deze week jarig zijn en dit elk jaar samen vieren met een uitstapje. Puur toeval: verjaarspartijtje voor ons vieren… Grappig! Wij genieten van de uitleg van Paula, die biologie heeft gestudeerd, en heel veel informatie verstrekt. Na aan de ene zijde op het kijkplatform van dichtbij de ara’s in het zonnetje te hebben gadegeslagen, begeven wij ons naar de overkant, wat weer een heel ander beeld oplevert vanuit de schaduw. De silhouetten komen in de schaduw prachtig uit, terwijl wij aan de overkant volop van de kleuren hebben genoten! Onderin de diepe kuil leven kaaimannen, die zich bij tijd en wijle aan hun jongen tegoed doen. Een jonge kaaiman ligt zich in de diepte in het zonnetje te koesteren. De ara’s vliegen af en aan. Wij hebben geluk, want de broedtijd is reeds aangevangen. Het vrouwtje zit 29 dagen op het ei te broeden en wordt in de tussentijd door haar echtgenoot van voedsel voorzien. Een deel van de vrouwtjes zit reeds te broeden, maar nog niet allemaal. Er vliegt 1 geelblauwe ara – Ara ararauna-. Beide soorten zijn ARA; ARA plus ARA gaat samen De ara’s leven altijd als een stelletje! Blijven elkaar trouw. Voeden gezamenlijk hun jong op. Na de geboorte voedt pa zowel ma als het jong. Bij de geboorte is een jong kaal, krijgt later dons en pas met 3 maanden veren, waarna ze leren vliegen. Pa en ma blijven de eerste 3 jaar voor hen zorgen, waarna ze op eigen benen komen te staan… Hun lichaamstemperatuur is hoog: 40 / 41 graden Celsius, waardoor ze actiever zijn in de vroege ochtend als het nog redelijk koel is in verhouding. Dit is de reden, waarom wij vanochtend deelnemen aan de eerste toer. Reuze leuk om de ara’s zo actief bezig te zien! Het blijkt, dat ara’s ongeveer 60 jaar kunnen worden! Wanneer het vrouwtje of mannetje sterft, wordt de partner depri, eet en drinkt niet, waardoor de overgebleven ara snel sterft, na het overlijden van de partner. Paula leert ons, dat het grote verschil tussen papegaaien en ara’s is, dat papegaaien kunnen leren praten en ara’s niet! Vanwege de enorme droogte is er bij een grote boom water ter beschikking voor de ara’s, waar zij druk gebruik van maken en af en aan vliegen boven onze hoofden als wij het pad naar de entree en uitgang volgen. Wij kunnen ons hier in de vogelkijkhut zetten om vogels gade te slaan. Wanneer wij voldoende geduld hebben, zullen wij veel soorten vogels kunnen zien. Het wordt reeds warmer en warmer, waarom wij besluiten desondanks op weg te gaan naar Bonita, want als de regens aanvangen wordt de Pantanal ontoegankelijk. Bonita is op en top een toeristenoord, wat ons niet kan bekoren. Jan probeert in verschillende supermarkten groente en fruit te bemachtigen. Problematisch! Niet voorhanden! Het wemelt van de hotelletjes en logementen om van hieruit aan excursies deel te nemen. Men mag niet zonder begeleiding verschillende bezienswaardigheden in de omgeving bekijken tot ergernis van vele toeristen of liever gezegd Overlanders. Een schitterende omgeving tussen Bonita en Bodoquena. Twee toekans zitten aan onze linkerzijde in een boom! Bijzonder, want doorgaans signaleer je een toekan in zijn eentje. Onze eerste toekan met zo’n mooie grote oranje snavel! Jan heeft de toekans helaas niet opgemerkt en baalt hiervan. Buiten Miranda gaan wij op zoek naar het toegangshek van de compound Nucleo Servir A Vida, waar de Zwitserse Miriam en haar Braziliaanse echtgenoot Wagner de scepter zwaaien. Carla informeert hoe Wagner aan zo’n fraaie naam komt. Trots vertelt hij, hoe zijn moeder hem vernoemd heeft naar een vriend van haar. Hij voegt er aan toe, dat een Hollandse operazangeres heel goed Wagner vertolkt en dat hij haar prachtig vindt zingen. Wij hebben geen idee op wie hij doelt… De naam zegt ons niets. Wagners moeder is van inheemse afkomst, maar zij is in Bodoquena lang niet zo primitief opgegroeid als Wagners vader. Wagners vader is afkomstig uit een inheems dorp verderop langs de weg, richting Campo Grande. Wagners vader beheerst de oude gebruiken op landbouwgebied om in het levensonderhoud te voorzien en heeft deze kennis aan zijn zoon overgedragen. Met steun van de universiteit loopt er een project om de inheemse bevolking te stimuleren door voorbeeldfunctie en uitdragen van kennis, terug te keren naar het voedingspatroon van weleer, waaruit de gezonde bestanddelen worden belicht. Zelf deze producten verbouwen en verwerken, waardoor de levensstandaard wordt opgehoogd en de gezondheid verbetert. Wagner laat zien hoe hij verschillende soorten noten en zoete vruchten zonder pit in de vijzel fijnmaakt, erna op een houtvuur een brok kandij -verkregen door verwerking van suikerriet- intens verhit, waarna hij verschillende ingrediënten zal toevoegen. Kokosnoten worden geopend en ontdaan van de bast, nadat wij beiden van hem een kokosnoot als geschenk hebben gekregen om eerst de kokosmelk te drinken en daarna van het vruchtvlees te genieten door de kokos met een metalen lepel uit de bast te scheppen. Al doende leren wij… De duisternis valt en Wagner is nog lang niet klaar… Hij vindt het leuk om producten te verwerken en geeft er niet om, dat de bereiding veel tijd vergt, zegt hij. Wat een geduld! Een grote tegenstelling met onze maatschappij! Een paard schooiert rond onze camper, terwijl ganzen, kippen en een haan, een hond en heel veel vogels ons omringen. Wij keren naar onze camper terug, eten en gaan op tijd naar bed, want morgenochtend is het vroeg dag voor Mirjam, Wagner en Wagners vader… Wanneer wij wakker worden, hebben zij reeds mensen geïnstrueerd voor het werk op de farm. Het blijkt, dat het echtpaar met wie is doorgenomen, wat de inheemse gemeenschap komende week als steentje kan bijdragen aan de ontmoetingsdag, georganiseerd door de universiteit, reeds is vertrokken. Het is ons ontgaan: wij lagen nog op één oor! Duidelijk hoe verschillend ons leefpatroon is… De gewassen worden bewaterd. De afgevallen bladeren worden rond de bomen geveegd en verzameld om als compost te dienen. Grondwater is in de loop van de tijd spontaan weer zichtbaar en wordt naar bekkens geleid om landbouw in deze dorre streek te kunnen bedrijven. Knap, dat met zo’n grote inzet dit wordt bereikt! Het is echter hard werken! Mirjam bevestigt, dat het leven daadwerkelijk uit arbeid bestaat. Vrije tijd schiet erbij in, want in feite is er altijd iets te doen… Sap koken van vruchten om te verkopen… Creativiteit ontplooien om producten te ontwikkelen. Zij heeft als doel voor ogen de inheemse bevolking aan te moedigen een bestaan op te bouwen door de inheemse bevolking te laten zien wat zij met zijn drieën tot nu toe tot stand hebben gebracht in deze droge woestenij. Zij hebben mensen uit de inheemse dorpen uitgenodigd hun werk te volgen en hen te assisteren als zij daartoe bereid zijn. Beetje bij beetje hebben de inheemse mensen gezien, wat zij drietjes hebben bereikt. Hierdoor zijn sommigen bereid hun kennis uit te breiden en hun energie in het bewerken van de grond te steken. Dit werpt vruchten af. Het helpt en schept vertrouwen, dat Wagner en zijn vader een van hen zijn… Miriam en Wagner hopen op een sneeuwbaleffect… De inheemse bevolking is in feite moedeloos geworden van het gevecht om hun land, waar zij sinds eeuwen hebben geleefd,- soms als nomaden-, gejaagd en gevist hebben, vruchten hebben verzameld en de grond hebben bewerkt. Alcohol is een grote verleiding om aan de ellende te ontsnappen, maar maakt helaas vaak nog meer kapot. In de loop der tijd is hun bezit van hen afgenomen door aanvankelijk Europese veroveraars, maar in een later stadium door de rijken. De Terena’s hebben met eigendomsakten kunnen aantonen, dat de grond oorspronkelijk in hun bezit, is afgenomen. Hierdoor hebben zij hun land teruggekregen! Zij wonen op hun eigen grond in de gemeenschap Terenos ten westen van Campo Grande, maar ook in Miranda en andere plaatsen! Dit is echter een van de uitzonderingen… Wie heeft eigendomsbewijzen? De Braziliaanse grondwet erkent het onvervreemdbaar recht van inheemse volkeren op land, wat van oudsher in hun bezit is. Men verleent hen automatisch het permanent bezit van deze gronden. De praktijk is anders! Een formeel proces van afbakening is vereist vóór een Terra Indígenas (TI) volledige bescherming krijgt, wat vaak gepaard gaat met een langdurige juridische strijd. Zelfs na afbakening krijgen deze gebieden vaak te maken met illegale invasies door mensen, die oerbos ontginnen voor veeteelt of landbouw, mijnbouw- en houtkapbedrijven. Ongeveer een vijfde deel van het grondoppervlak van Brazilië is beschermd eigendom van inheemse groeperingen en wordt door hen bewoond. Er zijn slechts 3 van de 27 Braziliaanse deelstaten waar geen inheemse bevolkingsgroepen in TI wonen. Miriam is fel wanneer zij deze historie verhaalt. Zij voelt zich intens bij de zaak betrokken. Het is interessant om door haar deze zaak te horen belichten. Het werpt een ander licht op dat, wat wij onderweg aanschouwen. Voor wij vertrekken adviseert Miriam wat in de zuidelijke Pantanal de moeite waard is om te bezoeken. Wij zeggen dit bewonderenswaardig stel mensen vaarwel. Een bijzondere pleisterplaats!